تاریخچه
همانطور که اشاره شد، لاله واژگون در قرن ۱۶ میلادی مورد توجه گیاه‌شناسان اروپایی قرار گرفت. از گذشته‌های دور این گیاهان در ایران کاملاً شناخته شده بودند. مثلاً در طاق بستان که سنگ‌نگاره‌ای به جا مانده از دوران ساسانی است، نقش لاله‌ی واژگون دیده می‌شود. در قرن ۱۶، لاله‌ی واژگون به ترکیه برده شد. کمی بعدتر، با رونق پرورش این گیاه در ترکیه، به شکل وسیعی به دیگر کشورهای اروپایی صادر می‌شد.
لاله واژگون نام یکی از ۱۲ هزار گونه گیاهی شناسایی شده در کشور ایران است. این گل یک متر تا 120 سانتیمتر از سطح زمین قد می کشد و با گل های زنگوله ای درشت و گاهی با رنگ های نارنجی ، قرمز و زرد کوهستان های منطقه زاگرس را می آراید.
لاله های واژگون گونه ای از گل های نادر دنیا هستند. این گل های وحشی فرصت کوتاهی در اواسط بهار در کوهپایه ها برای رخ نمایی دارند. گرچه این گل زیبا را می توان در سراسر دامنه های زاگرس مشاهده کرد اما دیدن این گل های افسانه ای در دامنه های سپید پوش دنا چشم انداز دیگری دارد.
این لاله ها به شکل زنگوله هایی با رنگ های سرخ، نارنجی و زرد جلوه گری می کنند. این گل در ارتفاع بالاتر از 500 متر و بیشتر در دشت های صخره ای می روید و ساقه اش حدود 120 سانتی متر است.
گفته می شود این گیاه نخستین بار در قرن 16 میلادی به وسیله جهانگردان اروپایی از ایران به اتریش برده شد و در باغ های خاندان سلطنتی و ثروتمندان پرورش یافت و از قرن 19 میلادی کشت آن در هلند هم رایج شد.
لاله‌ی واژگون در واقع یک نوع گیاه نیست، بلکه نام خانواده‌ای از گیاهان با ۱۴۰ گونه مختلف است. لاله‌ی واژگون برای اولین بار در سال ۱۵۷۱ به طور علمی شناسایی و «فریتیلاری» نامیده شد. این گیاهان از خویشاوندان سوسن (لیلی) به شمار می‌آیند. متاسفانه به دلیل علاقه‌ی وافر مردم به چیدن این گل‌های زیبا و از بین رفتن زیستگاه‌های طبیعی‌شان، در معرض انقراض قرار دارند.
لاله‌های واژگون در اواسط فصل بهار (اواخر فروردین تا اواخر اردیبهشت) دشت‌های دامنه‌ی زاگرس و برخی از دیگر نقاط کشورمان را مزین می‌کنند. کوهرنگ یکی از زیباترین دشت‌های لاله‌ی واژگون است که هر ساله می‌توانید همراه با اسپیلت البرز به این دشت زیبا سفر کنید.
لاله واژگون سلطنتی
مشهور ترین گونه از لاله واژگون، همین لاله‌ی اشک مریم با نام علمی « Fritillaria imperialis» به معنی لاله‌ی واژگون سلطنتی است. علت این نامگذاری این است که در سال‌های دور تنها گلخانه‌ی سلطنتی انگلستان حق رشد و پرورش این لاله‌ها را داشته است. این لاله به تاج قیصر نیز معروف است. لاله‌ی اشک مریم بومی ناحیه‌ی کردستان ایران، عراق و ترکیه به شمار می‌آید ولی زیستگاه آن تا افغانستان و پاکستان ادامه دارد.
لاله واژگون مثل بسیاری از گل‌های دیگر دارای شیره است تا حشرات گرده افشان را به خود جذب کند. اما به دلیل وارونه بودن گل، شیره‌ی آن به سمت زمین سرازیر می‌شود و به نظر می‌رسد که لاله در حال اشک ریختن است. در واقع منشاء نام‌های لاله‌ی اشک مریم، اشک سیاوش و لاله‌ی اندوهگین نیز همین موضوع است.
ازلاله واژگون در نقش سرستون‌های ساسانی‌ها هم در موزه طاق بستان در کنار نقش پادشاه ساسانی دیده می‌شود . گویند این گل در آن زمان که گلوی سیاووش با تیغ تیز گرسیوز آشنا می‌شد ، شاهد ماجرا بود . از پس آن اندوه ، گلگونه رخ ، سر به زیر افکند تا آرام آرام اشک بریزد بر بی گناهی سیاوش .
چو سرو سیاوش نگونسار دید
سراپرده دشت خونسار دید
بیفکند سر را ز انده نگون
بشد زان سپس لاله واژگون
به نظر من لاله واژگون میخواد نشون بده که هر چقدر افتاده تر باشی دوست داشتنی تری