گل لوتوس نماد چیست؟ | گل لوتوس چه نقشی در زمان قدیم داشته است

آشنایی با گل نیلوفر یا لوتوس:

نیلوفر پیچ یا گل نیلوفر یا پیچک نیلوفر، بومی مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری به خصوص مکزیک ، آمریکای مرکزی و جنوبی است که در جهان به عنوان گیاهی پرطرفدار شناخته شده است ، گیاهی رونده هم بوده و به دلیل داشتن گلهای جذاب به عنوان گیاهی زینتی کشت می شود . گل نیلوفر از خانواده پیچکیان بوده و گیاهی چند ساله محسوب می شود ، شامل بیش از ۵۰۰ گونه گیاهان علفی، کوهی ، بوته‌ها و درختان است . نام علمی گیاه نیلوفر Ipomoea tricolor است. نیلوفر پیچ برای گلدهی نیاز به نور کامل آفتاب دارد

گلهای قیف مانند ، زیبا و پرنور را در رنگهای مختلف تولید می کند و اوج شکوفایی آنها در نیمه های دوم تابستان و نیمه اول پاییز است. یکی از ویژگی های گل نیلوفر باز شدن گل های آن در صبح می باشد که همراه با غروب خورشید هم بسته می شوند.

این گل در ایران قدیم از اهمیت زیادی برخور دار بوده است. به طور کلی این گل را با نام های نیلوفر آبی، لوتوس یا سوسن شرقی می شناسند.
نیلوفر کمال زیبایی است. ریشه‌های آن مظهر ماندگاری و ساقه آن نماد بند ناف انسان است که باعث می‌گردد انسان با اصل خویش پیوند بخورد.

آیا گل نیلوفر کاربرد هم دارد؟

برخی از گونه‌های نیلوفر، خاصیت دارویی دارند و در معالجه بیماریهای مختلف استفاده می شوند. آنها در مناطق مختلف دنیا برای مقابله با بیماری های قلبی ، دیابت ، فشار خون بالا ، روماتیسم ، یبوست ، خستگی ، مننژیت ، بیماری کلیه و سرطان استفاده می شوند.
برخی از گونه ها ضد درد ، اسپاسمولیتیک ، اسپاسموژنیک ، روان پریشی ، هیپوگلیسمی ، فشار خون ، ضد انعقاد ، ضد میکروبی ، ضد التهابی و حتی ضد سرطان هستند.

از این گیاهان همچنین برای مقاصد تزئینی و در مراسم های مذهبی استفاده شده است.

در ادامه به نماد این گل می پردازیم.

گل نیلوفر یا لوتوس نماد چیست؟

گل نیلوفر به طول کلی بیانگر نماد های متفاوتی است و نماد های زیادی دارد. به طور مثال این گل نماد  ریاضت، تندرستی، زیبایی، عشق، کامیابی، صلح جهانی، باروری، عبادت، حمایت از موجودات زنده و قدرت حاصل خیز بودن زمین است. گل نیلوفر آبی ریشه در خاک و ساقه در آب دارد و روی آن به طرف خورشید است. این گل نماد نجابت، رشد معنوی، کمال و چرخهٔ تولد و رشد انسان نیز است.

نیلوفر مظهر روشنایی نیز بوده در نتیجه حاصل قدرت خلاق خورشید ، ماه و آتش نیز هست. از این گل به عنوان محصول خورشید و آب ها هم نام برده می شود.

انسان با تمايلى كه به سمبل‌ سازى دارد، اشيا و اشكال را به ســمبل‌ها تبديل مى‌كند و آن‌ها را هم در مذهب و هم هنر بصرى خود بيان مى‌كند. رمزهايى از گياهان اقتباس شده‌اند؛ اما گلى كه رمزى گسترده دارد لوتوس یا نیلوفر آبی است. گل لوتوس مانند رمزی بسیار گسترده است که این سوال را در ذهن ما ایجاد می کند که چه مفهومى در آن نهفته و به چه چيزى اشاره كرده كه در روزگار قديم هيچ ملت و قومى از آن بى‌خبر و بركنار نبوده و به صورت‌هاى مختلف ، گاهی در معماری، حجاری ، نقاشی، گاهی در شعر و ادب و در کتاب های مقدس پیدا می شده است.

نفس و پاکی نیز نماد گل لوتوس است. چون این معنی را دارد پرورش اين گل هم در محيط طبيعى مانند بركه‌ها و مرداب‌ها و هم در محيط مصنوعى مانند استخرها و آكواريوم‌ها رايج است.

یکی دیگر از نماد های گل لوتوس کمال است. چون که میوه ها ، برگ ها ، گلها و همگی شکل یک دایره هستند که این همه دایره در یک شکل نماد کمال است.

نقش لوتــوس از ابتدا به‌صورت نمــاد مذهبى براى اقوام مختلــف به كار رفته و از دورترين زمــان اين نقش، روى اشياى هنرى به كار مى‌رفته است. این گل معمولا روی اشیایی وجود داشته که ارزش مذهبی زیادی داشته اند. پس می توان نتیجه گرفت که به دلیل زیبایی این گل را حک نمی کردند و دلایل دیگری داشته است.

نیلفور به معنای شکفتن معنوی هم هست. چون با اینکه ریشه های این گل در لجن بوده ، اما باز هم به سمت سوی آسمان می رود. خود را از آب های کثیف خارج می کند و گل ها خود را جلوی نور زیبای خورشید قرار می دهد.

نقش گل لوتوس در ایران باستان چه بوده است؟

در آن زمان گل نیلوفر یک نشان تاریخی به حساب می آمده و برای آریایی های آن زمان معنی جاودانگی ابدی بوده است. چون همانطور که گفته شد این گل در لجن مرداب ها رشد می کرده است. به نوعی می توانیم گل دادن لوتوس را با به دنیا آمدن نوزاد مقایسه کنیم که متوجه می شویم هر دو شباهت خیلی زیادی به یک دیگر دارند. چون هر دو همواره در پى عروج و سير در معنويت هستند. ظهور لوتوس از مفاهيم مشتركى است كه در همه تمدن‌ها جزو مبانى مشترک اعتقادى است.

نیلوفر آبی یا لوتوس با آمدن خورشید باز و با رفتن آن خود را جمع می کرد. به همین دلیل مظهر خورشید بود و معنی میترا داشت. هخامنشیان به میترا وابستگی شدید داشتند و از آنجا که این گل نماد میترا بوده از آن استفاده های بسیار زیادی در ساختمان های تخت جمیشید کرده اند. به طور کلی این گل در بسیاری از مکان های تاریخی ایران یافت می شود و نشانه اهمیت آن در زمان قدیم بوده است. دو اسطوره ایرانی که نماد لوتوس یا نیلوفر را دارند می توان به آناهيتا و ميترا اشاره کرد.

در سنگ نگاره‌ای از شاپور دوم ایزد مهر را مشاهده می‌کنیم که روی لوتوسی بزرگ ایستاده است. طبق اعتقادات اساطیری، ایزد مهر، رب النوع خورشید است و نیلوفر با آن پیوندی نزدیک دارد.

در ایران باستان، آناهیتا همان ایزد بانوی آب و باران است . معمولا این گل را در تصاویر با یک کوزه آبی که بر روی شانه دارد نشان می دهند. طبق عقاید و دانسته های زمان قدیم وی فرمانده تمام آب ها بوده است. نماد آن گل لوتوس و سبوی آب و ماهی بوده است. آناهیتا نماد رود قوی و پاک نیز بوده است.

گل لوتوس در زمان هخامنشی چه تاثیری داشته است؟

تخت جمشید یکی از تمدن های بزرگ ایرانیان است که حدود 2500 سال قدمت دارد. گل نیلوفر با دوازده گل برگ یکی از اصیل ترین نشانه های این تمدن است.
طراحی گرافیک از هخامنشی تا دوره اسلامی یکی از راه‌های پی‌بردن به تاریخ هنر و معماری و بررسی نقش گیاهان مقدس است که این طراحی ها در هر دوره مورد توجه هنرمندان بوده است.

تداوم گل لوتوس را در تصویر های فرهنگی کشورمان می توانیم از زمان حجاری بر روی سنگ در کاخ‌های هخامنشی تا تزیینات معماری قاجاریه مشاهده کرد.
گل لوتوس کنده‌کاری شده بر روی چوب درها و ارسی‌های خانه‌ها و بافت‌های شهرها از جمله بوشهر دیده شده است.
طرح دیگری از لوتوس یا گل نیلوفر به صورت فرم گلدانی است در پایه تخت روان داریوش دیده می شود. یکی دیگر از نمونه های گل لوتوس که با هم ترکیب شده اند درخت نحل روی تخت جمشید است که برخی آن را گل آفتاب گردان هم می نامند.
یکی از بزرگ ترین نقش های گل لوتوس ، نقش روی دشنه داریوش شاه است. این طرح بسیار زیبا است ظرافت و زیبایی این طرح به حدی چشم نواز است که می توان روح هنر معماری را در آن مشاهده کرد.

به طور کلی بیشترین تحول و تغیر لوتوس در دروان صفویه شکل گرفته است. در دوران زندیه و قاجاریه تحول چندانی نداشت. می توان نتیجه گرفت که نقش گل لوتوس مانند خیلی از نقش های هنری در زمان خود تحولات و سیر تکاملی خود را داشته است. این تحولات اکثر در دوره های مختلف باستانی و دوران اسلامی بوده است. این نقش تحت تاثیر اشکال و تزیینات معماری قرار گرفته و معماری نیز متقابلا  تحت تاثیر این طرح بوده است. این گل به مرور زمان از یک هنز آیینی به یک هنر کاربردی تبدیل شده بود.

نشانه این گل در هند چه چیزی بوده است؟

نیلوفر نماد انسان‌هایی است که از توانایی‌ها و گوهر وجودی خویش بهره برده و در بدترین لحظات و شرایط انسان بودن خویش را به اثبات رسانیده‌اند.

این گل در هند هم استفاده و کاربرد های زیادی داشته است. در تمدن هند گل نیلوفر نمادی از نظم و زیبایی می باشد. گل لوتوس در هند از گل های مقدس بوده است به طوری که در همه زندگی هندیان نفوذ داشته است. در هندوستان این گل مقدس بوده و نمادی از نظم و زیبایی است. هندی ها در آن زمان معتقد بودند که سرنوشت گل لوتوس مانند سرونشت انسان است.

ریشه لوتوس در آب بوده و از این بی شکلی، یک گل زیبا با کاسبرگ‌های متعدد و منظم روی آب می‌روید. این که تنها چند عدد از گلبرگ‌های نیلوفر شکفته و بقیه گلبرگ‌های آن یکدیگر را پوشانده و در زیر گلبرگ‌هایی که وسط هستند، قرار گرفته‌اند، بیانگر حقیقت ادوار آینده است که همیشه قستمی از حقیقت هستی به مرحله شکوفا شدن می‌رسد. هستی باردار غنچه‌هایی است که در وقت مناسب شکوفا خواهد شد.

در مصر و هند این گل نمادی از چهار عنصر آب ، خاک ، آتش و باد بوده است. چون که ریشه این گل در خاک بوده است و با باد رشد می کند. همچنین ریشه های این گل با نور خورشید باز می شود.

در هند راستی و پاکی نماد گل لوتوس هستند. در هند اولین نماد گل لوتوس درخت زندگی است که بعد از این نماد ، مشهور ترین معنی تجلی است.
آنان معتقدند اولین چیزی که آفریدگار خلق نمود آب بود. آب مایه حیات است. نخست آب بوجود آمد و سپس باد و آتش. سپس آب با یاری آتش به فضا رفته و با کمک باد و آتش، زمین بوجود آمده است.

لوتوس 8 برگ داشت که این 8 برگ به نوعی به 8 عالم اشاره دارد. لوتوس در هند ریشه های بسیاری داشت و در این کشور گل لوتوس معنی زیادی دارد. زمان ظهور این گل به دوران آرایی ها بر می گردد.

گل لوتوس در زمان دین زرتشت چه تاثیری داشته است؟

در دین زرتشت این گل سنبل اهورا مزدا است. سمبل اهورا مزدا ، این تصویر نیم تنه مردی است که در دست خود شاخه ای از گل لوتوس را گرفته است. این گل به طور کلی مظهر سه خدای دین هخامنشیان یعنی میترا یا مهر، آناهیتا و اهورامزدا است،زیبا ترین و خاص ترین نقش های این گل در تخت جمشید کشده شده است که امروزه هم وجود دارند.